Lösemi (Kan Kanseri) Nedir? Lösemi Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Lösemi, kemik iliğinde başlayan ve kan hücrelerinin anormal şekilde çoğalmasına neden olan bir kanser türüdür. Genellikle beyaz kan hücrelerini etkileyen bu hastalık, bağışıklık sisteminin zayıflamasına ve vücudun enfeksiyonlara karşı savunmasız hale gelmesine yol açabilir. Lösemi; akut veya kronik olmak üzere farklı türlere ayrılır ve her biri farklı belirtilerle ortaya çıkabilir. Erken teşhis ve doğru tedavi yöntemleri, hastalığın seyrini büyük ölçüde etkileyebilir. Bu yazımızda löseminin belirtilerini, teşhis sürecini ve günümüzde uygulanan tedavi yöntemlerini ele alacağız.

İÇİNDEKİLER

• Lösemi (Kan Kanseri) Nedir? – Temel Bilgiler
• Lösemi Türleri – Hangi Lösemi Türleri Vardır?
• Lösemi Neden Olur? – Risk Faktörleri ve Sebepler
• Lösemi Belirtileri Nelerdir? – Dikkat Edilmesi Gereken İşaretler
• Lösemi Nasıl Teşhis Edilir? – Tanı Süreci
• Akut Lösemi Tanısı Nasıl Konur? – Özel Tanı Yöntemleri
• Lösemi Tedavi Yöntemleri – Modern Tedavi Seçenekleri
• Lösemi Hakkında Sık Sorulan Sorular – Merak Edilenler

Lösemi (Kan Kanseri) Nedir? Temel Bilgiler

Lösemi, kemik iliğinden köken alan ve kan hücrelerini etkileyen bir kanser türüdür. Genellikle beyaz kan hücrelerinin anormal bir şekilde kontrolsüz büyüyüp çoğalması ile karakterizedir. Bu durum, vücudun enfeksiyonlarla mücadelesini zorlaştırabilir ve kanın normal fonksiyonlarını yerine getirmesini engelleyebilir. Lösemi; akut ve kronik olmak üzere iki ana gruba ayrılır ve her biri farklı şekillerde seyredebilir.

Lösemi Türleri – Hangi Lösemi Türleri Vardır?

Lösemi, kan hücrelerini etkileyen bir kanser türüdür ve genellikle beyaz kan hücrelerinin anormal ve kontrolsüz çoğalmasıyla ortaya çıkar. Löseminin farklı türleri vardır ve her biri farklı hücre tiplerini etkiler, farklı semptomlara neden olur ve farklı tedavi yaklaşımlarını gerektirir.

Lösemi türleri iki temel kritere göre sınıflandırılır:

1. Hastalığın ilerleme hızı (akut veya kronik)
2. Etkilenen kan hücrelerinin tipi (lenfositik veya miyeloid)

Bu sınıflama sonucunda dört ana lösemi türü ortaya çıkar:

1. Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL)

Tanım:

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL), kemik iliğinde bulunan lenfoblast adı verilen olgunlaşmamış lenfositlerin hızla çoğalmasıyla ortaya çıkan bir lösemi türüdür. Bu tür lösemi, en sık çocuklarda görülür ancak yetişkinlerde de görülebilir.

Özellikleri:

• En yaygın çocukluk çağı lösemisidir.
• Hızla ilerler ve tedavi edilmezse kısa sürede ciddi sağlık problemlerine yol açabilir.
• Anormal lenfositler bağışıklık sistemini zayıflatır, enfeksiyonlara karşı direnci düşürür.

Belirtiler:

• Kemik ve eklem ağrıları
• Yüksek ateş
• Lenf bezlerinde şişlik
• Ciltte morluklar ve sık kanamalar
• İştah kaybı ve kilo kaybı
• Halsizlik ve yorgunluk

Tedavi Yöntemleri:

• Kemoterapi (başlıca tedavi yöntemi)
• Hedefe yönelik tedaviler (özellikle genetik değişiklikler içeren vakalar için)
• Kemik iliği nakli (tekrar eden veya agresif vakalar için)
• İmmünoterapi (bağışıklık sistemini güçlendirmek için)

2. Akut Miyeloid Lösemi (AML)

Tanım:

Akut Miyeloid Lösemi (AML), kemik iliğinde bulunan miyeloid hücrelerin olgunlaşmadan hızla çoğalması sonucu oluşur. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülebilir, ancak genellikle yetişkinlerde daha yaygındır.

Özellikleri:

• Hızla ilerler ve agresif bir seyir izler.
• Miyeloid hücreler normal kan hücrelerine dönüşemediği için bağışıklık sistemi zayıflar.
• Kırmızı kan hücreleri ve trombositler de etkilendiği için kansızlık ve kanama sorunları sık görülür.

Belirtiler:

• Şiddetli halsizlik ve yorgunluk
• Soluk cilt (anemi nedeniyle)
• Diş eti kanamaları ve burun kanamaları
• Yüksek ateş ve sık enfeksiyonlar
• Karaciğer ve dalakta büyüme
• Deride kırmızı veya mor lekeler

Tedavi Yöntemleri:

• Kemoterapi (temel tedavi)
• Hedefe yönelik tedaviler (bazı genetik mutasyonlara yönelik)
• Kemik iliği nakli (yüksek riskli veya tekrarlayan hastalar için)
• Destekleyici tedaviler (kan transfüzyonları, antibiyotikler)

3. Kronik Lenfositik Lösemi (KLL)

Tanım:

Kronik Lenfositik Lösemi (KLL), olgunlaşmış ancak anormal lenfositlerin aşırı üretildiği, yavaş ilerleyen bir lösemi türüdür. Genellikle ileri yaşlarda (60 yaş ve üzeri) ortaya çıkar.

Özellikleri:

• Yavaş ilerler, bazen yıllarca belirti vermeyebilir.
• Lenfositler anormal şekilde birikir ve bağışıklık sistemini zayıflatır.
• Hastalar genellikle tesadüfen yapılan kan testleriyle teşhis edilir.

Belirtiler:

• Kronik yorgunluk
• İştah kaybı ve kilo kaybı
• Gece terlemeleri
• Lenf bezlerinde şişlik
• Tekrarlayan enfeksiyonlar
• Dalak ve karaciğer büyümesi

Tedavi Yöntemleri:

• Takip ve gözlem (erken evrelerde müdahale edilmeyebilir)
• Hedefe yönelik tedaviler (örneğin, B hücrelerine yönelik ilaçlar)
• Kemoterapi (ilerleyen vakalarda)
• İmmünoterapi (monoklonal antikorlar ile)
• Kemik iliği nakli (nadiren gerekli olur)

4. Kronik Miyeloid Lösemi (KML)

Tanım:

Kronik Miyeloid Lösemi (KML), miyeloid hücrelerin yavaş ve kontrolsüz şekilde çoğalmasıyla ortaya çıkan bir lösemi türüdür. KML’nin en büyük özelliği, Philadelphia kromozomu adı verilen genetik anormallikle ilişkilendirilmesidir.

Özellikleri:

• Yavaş ilerler, ancak ilerleyen aşamalarda agresif hale gelebilir.
• Genellikle orta yaş grubundaki yetişkinleri etkiler.
• Hastalığın erken evrelerinde belirti vermeyebilir.

Belirtiler:

• Kronik yorgunluk ve halsizlik
• Karaciğer ve dalakta büyüme
• Karın ağrısı ve şişlik
• Gece terlemeleri
• Kilo kaybı
• Hafif ateş ve kemik ağrıları

Tedavi Yöntemleri:

• Hedefe yönelik tedaviler (tirozin kinaz inhibitörleri, özellikle “imatinib” gibi ilaçlar)
• Kemoterapi (dirençli veya ileri evre vakalar için)
• Kemik iliği nakli (tedaviye dirençli vakalarda)

Lösemi Neden Olur? Risk Faktörleri ve Sebepler

Lösemi, kan hücrelerini oluşturan kemik iliğinde başlayan bir kanser türüdür. Kesin nedeni tam olarak bilinmese de genetik mutasyonlar, çevresel faktörler ve bağışıklık sistemi ile ilgili bazı etkenlerin hastalığın gelişiminde rol oynadığı düşünülmektedir.

Lösemiye yol açabilecek risk faktörleri genellikle genetik, çevresel ve bağışıklık sistemi ile ilgili etkenler olmak üzere üç ana grupta incelenebilir. Ancak, lösemi teşhisi konulan bazı kişilerde bilinen hiçbir risk faktörü bulunmayabilir.

1. Genetik Faktörler

Löseminin bazı türleri, belirli genetik değişiklikler veya ailede hastalık öyküsü ile ilişkilendirilebilir.

a) Genetik Mutasyonlar (DNA Hasarları)

• Lösemiye neden olan ana faktörlerden biri, kan hücrelerinin DNA’sında meydana gelen genetik mutasyonlardır.
• Bu mutasyonlar, hücrelerin kontrolsüz çoğalmasına neden olarak kanser hücrelerinin oluşumuna yol açar.
• Özellikle Philadelphia kromozomu adı verilen genetik değişiklik Kronik Miyeloid Lösemi (KML) ile ilişkilidir.

b) Aile Geçmişi (Genetik Yatkınlık)

• Lösemi, genetik olarak kalıtsal bir hastalık değildir, ancak ailede lösemi öyküsü olan bireylerde risk hafifçe artabilir.
• Kronik Lenfositik Lösemi (KLL) gibi bazı türlerin, aile bireyleri arasında daha sık görüldüğü belirlenmiştir.

c) Genetik Sendromlar

Bazı genetik sendromlar lösemi riskini artırabilir. Özellikle:

• Down Sendromu
• Bloom Sendromu
• Fanconi Anemisi
• Li-Fraumeni Sendromu
  gibi genetik hastalıkları olan kişilerde lösemi gelişme riski daha yüksektir.

2. Çevresel Faktörler

Lösemi gelişimini tetikleyebilecek bazı çevresel faktörler vardır. Bu faktörlere uzun süre maruz kalmak, lösemi riskini artırabilir.

a) Radyasyona Maruz Kalma

• Yüksek doz radyasyon, kemik iliğindeki hücrelere zarar vererek lösemiye yol açabilir.
• Atom bombası veya nükleer kazalar gibi yüksek radyasyon maruziyeti, Akut Miyeloid Lösemi (AML) ve Kronik Miyeloid Lösemi (KML) riskini artırır.
• Kanser tedavisinde kullanılan radyoterapi, bazı durumlarda lösemi riskini yükseltebilir.

b) Kimyasal Maddelere Maruz Kalma

• Benzen gibi bazı kimyasal maddeler, kanserojen etkiye sahiptir ve lösemi riskini artırabilir.
• Endüstriyel kimyasallar, tarım ilaçları, boyalar ve çözücüler de lösemi ile ilişkilendirilmektedir.
• Kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları, nadir de olsa, ilerleyen yıllarda lösemi gelişme riskini artırabilir.

c) Sigara ve Alkol Kullanımı

• Sigara içmek, Akut Miyeloid Lösemi (AML) riskini artıran önemli çevresel faktörlerden biridir.
• Sigara dumanındaki toksik maddeler, kan hücrelerinde genetik mutasyonlara neden olabilir.
• Aşırı alkol tüketimi de bağışıklık sistemini zayıflatarak lösemiye zemin hazırlayabilir.

3. Bağışıklık Sistemi ile İlgili Faktörler

Bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde lösemi riski daha yüksek olabilir.

a) Zayıf veya Baskılanmış Bağışıklık Sistemi

• Organ nakli sonrası bağışıklık baskılayıcı ilaçlar kullanan kişiler lösemi açısından daha yüksek risk altındadır.
• HIV/AIDS hastaları, bağışıklık sistemleri zayıf olduğu için lösemiye daha yatkın olabilir.

b) Kronik Enfeksiyonlar ve İltihabi Hastalıklar

• Bazı viral enfeksiyonlar, bağışıklık sistemini etkileyerek lösemi riskini artırabilir.
• Epstein-Barr Virüsü (EBV) ve HTLV-1 virüsü, lösemi ile ilişkili olduğu düşünülen enfeksiyonlardır.

c) Otoimmün Hastalıklar

• Lupus, romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin anormal çalışmasına yol açarak kanser riskini artırabilir.
• Otoimmün hastalıkların tedavisinde kullanılan immün baskılayıcı ilaçlar, lösemiye neden olabilir.

4. Yaş ve Cinsiyet Faktörleri

Lösemi belirli yaş gruplarında daha sık görülebilir ve bazı türler belirli cinsiyetlerde daha yaygındır.

a) Yaş Faktörü

• Çocuklarda en sık görülen lösemi türü Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL)’dir.
• Yetişkinlerde ise Akut Miyeloid Lösemi (AML) ve Kronik Miyeloid Lösemi (KML) daha yaygındır.
• Kronik Lenfositik Lösemi (KLL) genellikle 60 yaş üstü bireylerde görülür.

b) Cinsiyet Faktörü

• Erkeklerde lösemi riski, kadınlara kıyasla biraz daha yüksektir.
• Ancak, bazı lösemi türleri (örneğin KLL), kadınlarda daha hafif seyredebilir.

5. Lösemiye Neden Olabilecek Diğer Faktörler

Bazı durumlar doğrudan lösemiye neden olduğu kanıtlanmamış olsa da hastalıkla bağlantılı olabilir.

a) Kötü Beslenme ve Obezite

• Yetersiz beslenme ve aşırı kilo, bağışıklık sistemini zayıflatarak kanser riskini artırabilir.
• Antioksidan eksikliği ve düşük vitamin seviyeleri, DNA hasarına neden olabilir.

b) Stres ve Psikolojik Faktörler

• Doğrudan lösemiye neden olduğu kanıtlanmamış olsa da kronik stres, bağışıklık sistemini zayıflatarak hastalık riskini artırabilir.

Lösemi Belirtileri Nelerdir? Dikkat Edilmesi Gereken İşaretler

Lösemi (kan kanseri), kemik iliğinde anormal kan hücrelerinin kontrolsüz çoğalmasıyla ortaya çıkan bir hastalıktır. Belirtileri, hastalığın türüne (akut veya kronik) ve evresine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Akut lösemilerde belirtiler hızla ortaya çıkarken, kronik lösemilerde yavaş ilerleyen ve uzun süre belirti vermeyen bir seyir görülebilir.

Lösemi belirtileri genellikle diğer hastalıklarla karıştırılabilir. Bu nedenle uzun süre devam eden veya tekrarlayan belirtiler söz konusu olduğunda mutlaka bir doktora başvurulmalıdır.

1. Genel Belirtiler

Lösemi, kan hücrelerinin normal fonksiyonlarını yerine getirememesine neden olduğu için vücutta birçok sistem etkilenir. En yaygın görülen genel belirtiler şunlardır:

a) Kronik Yorgunluk ve Halsizlik

• Lösemi, kırmızı kan hücrelerinin üretimini engelleyerek anemiye (kansızlığa) neden olabilir.
• Bu durum, kişinin sürekli halsiz ve yorgun hissetmesine yol açar.
• Fiziksel aktivite yaparken hızlı yorulma görülür.

b) Cilt Solgunluğu

• Kırmızı kan hücrelerinin azalması nedeniyle soluk bir cilt görünümü oluşur.
• Dudaklar ve tırnak yatakları da soluk görünebilir.
• Bazı hastalarda ciltte hafif sararma (sarılık benzeri) gözlemlenebilir.

c) İştah Kaybı ve Kilo Kaybı

• Lösemi, metabolizmayı etkileyerek iştahsızlık ve açıklanamayan kilo kaybı ile kendini gösterebilir.
• Hasta yemek yemek istemez ve kilo verme süreci hızlanabilir.

d) Gece Terlemeleri ve Yüksek Ateş

• Lösemi bağışıklık sistemini etkilediği için tekrarlayan veya uzun süren ateşler görülebilir.
• Hastalar geceleri aşırı terleyebilir ve bu durum uykudan uyanmaya neden olabilir.

2. Kanama ve Pıhtılaşma Sorunları

Lösemi, trombositlerin (kanın pıhtılaşmasını sağlayan hücrelerin) üretimini azalttığı için kanama eğilimini artırır.

a) Kolay Morarma ve Cilt Altı Kanamalar

• Küçük darbelerde bile vücutta morluklar oluşabilir.
• Ciltte kırmızı veya mor noktalar şeklinde peteşi adı verilen küçük kanamalar görülebilir.
• Vücudun farklı bölgelerinde açıklanamayan çürükler olabilir.

b) Burun ve Diş Eti Kanamaları

• Ani ve durmayan burun kanamaları sık görülebilir.
• Diş fırçalama sırasında veya kendiliğinden oluşan diş eti kanamaları olabilir.
• Küçük kesiklerden sonra kanamanın uzun süre devam etmesi tipik belirtilerdendir.

3. Bağışıklık Sistemi ile İlgili Belirtiler

Lösemi bağışıklık sistemini etkileyerek enfeksiyonlara karşı vücudu savunmasız hale getirir.

a) Sık ve Tekrarlayan Enfeksiyonlar

• Bağışıklık sistemi zayıfladığı için bakteriyel, viral ve mantar enfeksiyonları sık görülür.
• Boğaz ağrısı, bademcik iltihabı, akciğer enfeksiyonları (zatürre) ve idrar yolu enfeksiyonları gelişebilir.
• Basit bir soğuk algınlığı bile uzun sürebilir ve tedaviye yanıt vermeyebilir.

b) Lenf Bezlerinde Şişlik

• Lösemi, lenf düğümlerini etkileyerek boyun, koltuk altı, kasık ve çene altındaki lenf bezlerinde şişmeye neden olabilir.
• Lenf düğümleri ağrısız şişebilir ve bazen büyüklükleri zamanla artabilir.

4. Kemik ve Eklem Problemleri

Lösemi, kemik iliğini etkilediği için kemiklerde ve eklemlerde ağrı oluşturabilir.

a) Kemik Ağrısı

• Özellikle bacaklar, kollar, sırt ve kaburgalarda ağrı hissedilir.
• Kemik ağrısı genellikle derin, sürekli ve hafif-orta şiddette olabilir.

b) Eklem Ağrısı ve Şişlik

• Lösemi eklemleri de etkileyebilir ve eklemlerde şişlik, hareket kısıtlılığı görülebilir.
• Çocuklarda ALL (Akut Lenfoblastik Lösemi) tipi lösemi, diz ve dirsek gibi eklemlerde ağrı ve şişlik yapabilir.

5. Dalak ve Karaciğer Büyümesi

Lösemi, dalak ve karaciğer gibi organları etkileyerek aşağıdaki belirtilere yol açabilir:

a) Karın Ağrısı ve Şişlik

• Karaciğer ve dalakta büyüme sonucu karın ağrısı, dolgunluk hissi ve iştahsızlık olabilir.
• Büyüyen dalak mideye baskı yaparak hastanın az yemesine rağmen doyduğunu hissetmesine neden olabilir.

b) Düzensiz Bağırsak Hareketleri

• Kabızlık veya ishal görülebilir.
• Karaciğer fonksiyonları etkilendiği için bazı hastalarda hafif sarılık meydana gelebilir.

6. Kronik (Yavaş İlerleyen) Lösemiye Özgü Belirtiler

Kronik lösemi türleri (KLL ve KML) genellikle yavaş ilerlediği için belirtiler uzun yıllar fark edilmeyebilir. Ancak, hastalığın ilerleyen evrelerinde aşağıdaki belirtiler ortaya çıkabilir:

• Hafif ama sürekli ateş
• Hafif bir halsizlik hissi
• Hafif dalak büyümesine bağlı karın dolgunluğu
• Hafif kilo kaybı
• Hafif morluklar ve kanamalar
• Sürekli küçük enfeksiyonlar

Bu belirtiler genellikle yıllarca hafif seyrettiği için hastalar doktora başvurmayabilir. Ancak erken teşhis edildiğinde tedavi şansı daha yüksek olduğu için düzenli sağlık kontrolleri önemlidir.

Lösemi Nasıl Teşhis Edilir? Tanı Süreci

Lösemi, genellikle kan hücrelerindeki anormalliklerin belirlenmesiyle teşhis edilir. Hastalığın tanısı koyulurken çeşitli laboratuvar testleri, görüntüleme yöntemleri ve biyopsi işlemleri kullanılır. Erken teşhis, tedavinin başarısını artırmada çok önemli bir rol oynar.

Löseminin kesin tanısını koymak için kullanılan yöntemler, aşağıdaki adımlardan oluşan bir tanı süreci çerçevesinde gerçekleştirilir.

1. Hastanın Tıbbi Geçmişi ve Fiziksel Muayene

Lösemi tanı süreci genellikle hastanın şikayetleri, tıbbi geçmişi ve fiziksel muayene ile başlar.

a) Hastanın Şikayetleri ve Öyküsü

Doktor, hastadan aşağıdaki belirtilerin olup olmadığını öğrenir:
✔ Sürekli yorgunluk ve halsizlik
✔ Tekrarlayan enfeksiyonlar
✔ Kolay morarma veya kanamalar
✔ İştahsızlık ve kilo kaybı
✔ Lenf bezlerinde şişlik
✔ Kemik ve eklem ağrıları

b) Fiziksel Muayene

• Lenf bezleri, dalak ve karaciğerin büyüklüğü kontrol edilir.
• Deri ve mukozalarda morluklar, peteşi (kırmızı noktalar) veya solukluk var mı incelenir.
• Genel sağlık durumu değerlendirilir ve enfeksiyon belirtileri araştırılır.

Eğer doktor lösemiden şüphelenirse, kesin tanı koymak için çeşitli testler istenir.

2. Kan Testleri (Tam Kan Sayımı – CBC)

Löseminin ilk tanısında en yaygın kullanılan testlerden biri Tam Kan Sayımı (CBC) testidir.

a) Tam Kan Sayımı (CBC – Complete Blood Count)

Bu test, kan hücrelerinin seviyelerini inceleyerek anormal bir durum olup olmadığını belirler.

• Beyaz kan hücreleri (lökositler): Lösemi hastalarında genellikle çok yüksek veya çok düşük olabilir.
• Kırmızı kan hücreleri (eritrositler): Düşükse anemi (kansızlık) belirtisi olabilir.
• Trombositler (pıhtılaşma hücreleri): Düşükse kanama eğilimi artar.

Eğer kan testleri anormal sonuçlar gösteriyorsa, lösemi şüphesi artar ve ileri testler yapılır.

3. Periferik Kan Yayması (Mikroskobik Kan İncelemesi)

Periferik kan yayması testi, kan örneğinin mikroskop altında incelenmesini içerir.

• Anormal beyaz kan hücreleri (blastlar) tespit edilirse, lösemi şüphesi güçlenir.
• Normal kan hücrelerinin oranı ve şekilleri incelenir.
• Olası lösemi tipini belirlemek için farklı hücre türleri değerlendirilir.

4. Kemik İliği Biyopsisi ve Aspirasyonu

Kan testleri lösemi şüphesi uyandırırsa, kesin tanı koymak için kemik iliği biyopsisi ve aspirasyonu yapılır.

a) Kemik İliği Aspirasyonu

• Kalça kemiğinden veya göğüs kemiğinden bir iğne ile sıvı kemik iliği örneği alınır.
• Bu örnek mikroskop altında incelenerek lösemi hücrelerinin varlığı araştırılır.

b) Kemik İliği Biyopsisi

• Kemik iliğinin katı bir parçası alınarak daha detaylı incelenir.
• Hangi tip lösemi olduğu belirlenir (ALL, AML, KLL, KML gibi).
• Hastalığın ilerleme derecesi değerlendirilir.

Kemik iliği testleri, lösemi tanısında altın standart olarak kabul edilir.

5. Genetik ve Moleküler Testler

Lösemi hücrelerinde genetik mutasyonlar ve anormallikler belirlemek için bazı özel testler yapılır.

a) Sitogenetik Testler (Kromozom Analizi)

• Philadelphia kromozomu (Ph+) gibi genetik değişikliklerin varlığı incelenir.
• KML hastalarının büyük çoğunluğunda Philadelphia kromozomu bulunur.

b) FISH (Floresan In Situ Hibridizasyon) Testi

• Lösemiye neden olan genetik anormallikler saptanabilir.
• Özellikle AML ve KML tanısında önemlidir.

c) PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) Testi

• Lösemi hücrelerindeki genetik mutasyonları tespit etmek için kullanılır.
• Löseminin tedaviye yanıt verip vermediğini takip etmek için de uygulanabilir.

6. Akış Sitometrisi (İmmünfenotipleme)

Lösemi hücrelerinin yüzeyinde bulunan proteinlerin tespit edilmesini sağlayan bir testtir.

• Lösemi hücreleri lenfositik mi, miyeloid mi olduğu belirlenir.
• Tedaviye uygunluk açısından hangi ilaçların kullanılabileceği hakkında bilgi sağlar.

Bu test, özellikle ALL ve AML tanısında oldukça değerlidir.

7. Görüntüleme Testleri (Hastalık Yayılımını Değerlendirmek İçin)

Lösemi, sadece kan ve kemik iliğini değil, dalak, karaciğer, lenf düğümleri ve diğer organları da etkileyebilir.

a) Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve Manyetik Rezonans (MR) Görüntüleme

• Lösemi hücrelerinin organlara yayılıp yayılmadığını gösterir.
• Dalak ve karaciğer büyüklüğünü değerlendirmek için kullanılır.

b) Ultrasonografi

• Dalak ve karaciğer büyümesini belirlemek için kullanılır.
• Lenf bezlerinde büyüme olup olmadığına bakılır.

c) Lomber Ponksiyon (Beyin-Omurilik Sıvısı Testi)

• Löseminin merkezi sinir sistemine yayılıp yayılmadığını belirlemek için yapılır.
• Omurilik sıvısından örnek alınarak lösemik hücrelerin varlığı incelenir.
• Özellikle ALL hastalarında beyin zarlarına yayılım olup olmadığı kontrol edilir.

Tanı Süreci Ne Kadar Sürer?

• Kan testleri genellikle aynı gün sonuç verir.
• Kemik iliği biyopsisi sonuçları birkaç gün ile bir hafta içinde çıkar.
• Genetik testler ve moleküler analizler birkaç hafta sürebilir.
• Tanı süreci genellikle 1-2 hafta içinde tamamlanır.

Akut Lösemi Tanısı Nasıl Konur? Özel Tanı Yöntemleri

Akut lösemi, kan hücrelerinin anormal ve hızla çoğalmasıyla karakterize edilen agresif bir lösemi türüdür. Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) ve Akut Miyeloid Lösemi (AML) olmak üzere iki ana türü vardır. Akut lösemiler hızlı ilerlediği için erken teşhis çok önemlidir.

Tanı süreci, hastanın belirtileri ve tıbbi geçmişinin değerlendirilmesiyle başlar. Ancak kesin tanı koymak için kan testleri, kemik iliği biyopsisi, genetik ve moleküler testler gibi özel yöntemler kullanılır.

1. Hastanın Şikayetleri ve Fiziksel Muayene

Akut lösemi belirtileri genellikle hızla ortaya çıkar ve şunları içerebilir:

✔ Şiddetli yorgunluk ve halsizlik
✔ Yüksek ateş ve tekrarlayan enfeksiyonlar
✔ Ciltte kolay morarma ve kanamalar
✔ Lenf bezlerinde şişlik
✔ Kemik ve eklem ağrıları
✔ Açıklanamayan kilo kaybı ve iştahsızlık

Fiziksel muayene sırasında doktor:

• Lenf düğümlerinde, dalakta ve karaciğerde büyüme olup olmadığını kontrol eder.
• Ciltte peteşi (küçük kırmızı noktalar) ve morluklar olup olmadığına bakar.
• Genel sağlık durumunu değerlendirerek ileri testler ister.

2. Laboratuvar Testleri ve Kan Testleri

a) Tam Kan Sayımı (CBC – Complete Blood Count)

Lösemi şüphesi olan hastalara öncelikle tam kan sayımı testi (CBC) yapılır.

CBC testinde yüksek beyaz kan hücresi sayısı ve anormal blast hücrelerinin görülmesi, akut lösemi şüphesi oluşturur.

b) Periferik Kan Yayması

• Kan örneği mikroskop altında incelenir.
• Olgunlaşmamış kan hücreleri (blast hücreleri) tespit edilirse lösemi şüphesi güçlenir.
• Normalde kandaki blast hücre oranı %5’in altındadır. Akut lösemide bu oran %20’nin üzerine çıkabilir.

3. Kemik İliği Biyopsisi ve Aspirasyonu

Akut lösemi tanısını kesinleştirmek için en önemli testlerden biri kemik iliği biyopsisi ve aspirasyonudur.

a) Kemik İliği Aspirasyonu

• Genellikle kalça kemiğinden (iliak krista) özel bir iğne ile sıvı kemik iliği örneği alınır.
• Alınan örnek mikroskop altında incelenerek lösemi hücrelerinin varlığı ve yüzdesi belirlenir.
• Eğer kemik iliğindeki blast hücre oranı %20’nin üzerindeyse akut lösemi tanısı konulur.

b) Kemik İliği Biyopsisi

• Daha detaylı inceleme için kemik iliğinden katı bir doku örneği alınır.
• Kemik iliğindeki anormal hücre büyümesi değerlendirilir.
• Hastanın lösemi alt tipi (ALL mi AML mi?) belirlenir.

4. Akış Sitometrisi (İmmünfenotipleme)

Akış sitometrisi, lösemi hücrelerinin yüzeyindeki protein işaretleyicilerini (antijenleri) tespit eden bir yöntemdir.

• Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) hücreleri B-lenfosit veya T-lenfosit kaynaklı olabilir.
• Akut Miyeloid Lösemi (AML) hücreleri ise miyeloid seriden gelir.

Bu test, lösemi türünü ve tedaviye yanıtı belirlemek için oldukça önemlidir.

5. Genetik ve Moleküler Testler

Lösemi hücrelerinde genetik anormallikler ve kromozomal değişiklikler olup olmadığını belirlemek için aşağıdaki testler uygulanır.

a) Sitogenetik Testler (Kromozom Analizi)

• Philadelphia kromozomu (Ph+) gibi genetik değişikliklerin varlığı incelenir.
• KML ve bazı AML türlerinde Philadelphia kromozomu görülebilir.

b) FISH (Floresan In Situ Hibridizasyon) Testi

• Lösemi hücrelerindeki genetik mutasyonları belirlemek için kullanılır.
• Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) ve Akut Miyeloid Lösemi (AML) türlerinin sınıflandırılmasına yardımcı olur.

c) PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) Testi

• Lösemiye özgü genetik mutasyonları ve DNA değişikliklerini tespit eder.
• Tedavi sonrası hastalığın takibinde de kullanılır.

6. Lomber Ponksiyon (Beyin-Omurilik Sıvısı Testi)

Lösemi hücrelerinin merkezi sinir sistemine (beyin ve omurilik) yayılıp yayılmadığını belirlemek için lomber ponksiyon (belden su alma işlemi) yapılır.

• Özellikle ALL hastalarında beyin zarlarına yayılım olup olmadığı kontrol edilir.
• Omurilik sıvısı (BOS) mikroskop altında incelenerek lösemik hücrelerin varlığı araştırılır.
• Eğer lösemi beyin-omurilik sıvısına yayılmışsa, hastaya intratekal (omurilik içine) kemoterapi uygulanır.

7. Görüntüleme Testleri

Görüntüleme testleri löseminin vücudun diğer bölgelerine yayılıp yayılmadığını belirlemek için kullanılır.

• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Dalak, karaciğer ve lenf düğümlerinde büyüme olup olmadığını gösterir.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR): Merkezi sinir sisteminin etkilenip etkilenmediğini değerlendirir.
• Ultrasonografi: Karaciğer, dalak ve lenf düğümlerinin büyüklüğünü inceler.

Lösemi Tedavi Yöntemleri – Modern Tedavi Seçenekleri

ösemi tedavisi, hastalığın türüne (Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL), Akut Miyeloid Lösemi (AML), Kronik Lenfositik Lösemi (KLL), Kronik Miyeloid Lösemi (KML)), hastanın yaşına, genel sağlık durumuna ve genetik özelliklerine bağlı olarak değişiklik gösterir.

Günümüzde lösemi tedavisinde kullanılan yöntemler arasında kemoterapi, hedefe yönelik tedaviler, immünoterapi, kök hücre nakli ve radyoterapi gibi birçok modern seçenek bulunmaktadır.

1. Kemoterapi

a) Kemoterapinin Temel Prensibi

• Kanser hücrelerini öldürmek veya büyümelerini durdurmak için ilaçlar kullanılır.
• Akut lösemilerde (ALL, AML) en temel tedavi yöntemidir.
• Kronik lösemilerde (KLL, KML) hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için kullanılır.

b) Kemoterapi Türleri

1. İntravenöz (IV) Kemoterapi: Damar yoluyla uygulanır.
2. Ağızdan Alınan Kemoterapi: Hap veya kapsül formundadır.
3. İntratekal Kemoterapi: Löseminin merkezi sinir sistemine yayılmasını önlemek için omurilik sıvısına (BOS) enjekte edilir.

c) Kemoterapinin Yan Etkileri

• Bağışıklık sisteminin zayıflaması nedeniyle enfeksiyon riski
• Mide bulantısı ve kusma
• Saç dökülmesi
• Kansızlık (anemi) ve yorgunluk
• Ağız yaraları
• Kanama eğilimi (trombosit düşüklüğü)

Modern gelişmeler:

• Daha yeni kemoterapi ilaçları, yan etkileri azaltmak için hedefe yönelik geliştirilmiştir.
• Liposomal kemoterapi, ilaçların doğrudan kanser hücrelerine ulaşmasını sağlar.

2. Hedefe Yönelik Tedaviler

Hedefe yönelik tedaviler, lösemi hücrelerinde bulunan belirli genetik mutasyonları veya proteinleri hedef alarak hastalığı durdurmayı amaçlar.

a) Tirozin Kinaz İnhibitörleri (TKI) – KML Tedavisinde

• Kronik Miyeloid Lösemi (KML) hastalarında en yaygın kullanılan tedavilerden biridir.
• Philadelphia kromozomu (BCR-ABL geni) bulunan hastalar için özel olarak geliştirilmiştir.
• En yaygın kullanılan TKI ilaçları:
  ✔ İmatinib (Gleevec)
  ✔ Dasatinib (Sprycel)
  ✔ Nilotinib (Tasigna)

b) BCL-2 İnhibitörleri – KLL Tedavisinde

• Kronik Lenfositik Lösemi (KLL) hastalarında BCL-2 proteini hedef alınarak kanser hücrelerinin ölmesi sağlanır.
• Örnek ilaç: Venetoclax (Venclexta)

c) FLT3 İnhibitörleri – AML Tedavisinde

• Akut Miyeloid Lösemi (AML) hastalarında FLT3 gen mutasyonuna sahip olanlar için kullanılır.
• Örnek ilaç: Midostaurin (Rydapt)

Avantajları:
✔ Geleneksel kemoterapiye göre daha az yan etki yapar.
✔ Sağlıklı hücrelere zarar vermeden sadece lösemi hücrelerini hedef alır.
✔ KML ve KLL gibi kronik lösemilerde uzun vadeli kontrol sağlar.

3. İmmünoterapi (Bağışıklık Sistemi Tabanlı Tedavi)

İmmünoterapi, bağışıklık sistemini güçlendirerek lösemi hücrelerini tanıyıp yok etmesini sağlar.

a) Monoklonal Antikorlar

• Kanser hücrelerini hedef alan laboratuvar yapımı proteinlerdir.
• CD20, CD19 ve CD22 gibi proteinleri hedef alarak lösemi hücrelerini öldürür.
• Örnek ilaçlar:
  ✔ Rituksimab (Rituxan) – KLL tedavisinde
  ✔ Blinatumomab (Blincyto) – ALL tedavisinde
  ✔ Inotuzumab ozogamicin (Besponsa) – B-hücreli ALL tedavisinde

b) CAR-T Hücre Tedavisi (Kişiye Özel Genetik Tedavi)

• Hastanın kendi T hücreleri laboratuvarda genetik olarak değiştirilir ve lösemi hücrelerine saldırması sağlanır.
• ALL ve bazı KLL hastalarında umut verici sonuçlar göstermektedir.
• FDA onaylı CAR-T tedavileri:
  ✔ Tisagenlecleucel (Kymriah)
  ✔ Axicabtagene ciloleucel (Yescarta)

Avantajları:
✔ Kendi bağışıklık hücreleri kullanıldığı için vücudun tedaviye uyumu yüksektir.
✔ Geleneksel kemoterapiye yanıt vermeyen hastalar için etkili bir seçenektir.

4. Kök Hücre Nakli (Kemik İliği Nakli)

Kök hücre nakli, yüksek doz kemoterapi veya radyoterapi sonrasında sağlıklı kan hücrelerinin yeniden üretilmesini sağlamak için uygulanır.

a) Otolog Kök Hücre Nakli

• Hastanın kendi kök hücreleri kullanılır.
• Nüks riski daha yüksektir ancak bağışıklık sistemi reddetmez.

b) Allojenik Kök Hücre Nakli

• Uygun bir donörden alınan kök hücreler kullanılır.
• ALL ve AML hastaları için tercih edilir.
• Doku uyumu olan kardeşler veya akraba dışı donörlerden alınabilir.

Riskler ve yan etkiler:

• Nakil sonrası graft-versus-host (GVHD) hastalığı görülebilir.
• Bağışıklık sistemi zayıfladığı için enfeksiyon riski yüksektir.

5. Radyoterapi (Işın Tedavisi)

Radyoterapi, kanser hücrelerini yok etmek için yüksek enerjili ışınlar kullanır.

✔ Lösemi merkezi sinir sistemine yayılmışsa (beyin ve omuriliğe) uygulanır.
✔ Kök hücre nakli öncesinde vücutta kalan lösemi hücrelerini öldürmek için kullanılır.
✔ Dalak veya lenf düğümleri çok büyümüşse uygulanabilir.

Yan etkiler:

• Yorgunluk
• Mide bulantısı
• Cilt tahrişi

6. Destekleyici Tedaviler

Lösemi hastalarının tedavi sürecini desteklemek için aşağıdaki yöntemler uygulanır:

✔ Kan transfüzyonları (düşük trombosit ve kırmızı kan hücrelerini yerine koymak için)
✔ Enfeksiyon önleyici antibiyotikler ve antiviral ilaçlar
✔ Beslenme desteği ve fizik tedavi

Lösemi Hakkında Sık Sorulan Sorular – Merak Edilenler

1. Lösemi nasıl bir hastalıktır?

Lösemi, kan hücrelerini etkileyen bir kanser türüdür. Kemik iliğinde başlayan bu hastalık, anormal beyaz kan hücrelerinin kontrolsüz şekilde üremesine neden olur. Bu anormal hücreler, sağlıklı kan hücrelerinin yerini alarak bağışıklık sistemini zayıflatır ve vücudun enfeksiyonlarla mücadelesini zorlaştırır.

2. Lösemi tam olarak ne anlama gelir?

Lösemi, Yunanca kökenli bir kelime olup “beyaz kan” anlamına gelir. Bu terim, hastalığın beyaz kan hücrelerinin (lökositlerin) anormal şekilde çoğalmasıyla karakterize edilmesinden kaynaklanmaktadır.

3. Lösemi hangi yaş gruplarında daha sık görülür?

Lösemi her yaş grubunda görülebilir ancak bazı türleri belirli yaş gruplarında daha yaygındır:

• Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL): En çok çocuklarda ve gençlerde görülür.
• Akut Miyeloid Lösemi (AML): Daha çok yetişkinlerde yaygındır.
• Kronik Lenfositik Lösemi (KLL): Genellikle 50 yaş ve üzeri bireylerde görülür.
• Kronik Miyeloid Lösemi (KML): Orta yaşlı ve yaşlı bireylerde daha sık görülür.

4. Lösemi ile diğer kanser türleri arasındaki fark nedir?

Lösemi, kan ve kemik iliğini etkileyen bir kanser türüdür ve vücutta katı bir tümör oluşturmaz. Diğer kanserler genellikle belirli bir organ veya dokuda tümör gelişimiyle karakterizedir. Lösemi, kan dolaşımı yoluyla hızla yayılabilir ve vücudun bağışıklık sistemini doğrudan etkiler.

5. Lösemi bulaşıcı mıdır?

Hayır, lösemi bulaşıcı değildir. Genetik mutasyonlar ve çevresel faktörlerin etkisiyle oluşan bir hastalıktır. Lösemiye neden olan bazı viral enfeksiyonlar olsa da, hastalığın kendisi kişiden kişiye geçmez.

6. Löseminin ilk belirtileri nelerdir?

Lösemi belirtileri hastalığın türüne göre değişebilir, ancak en yaygın erken belirtiler şunlardır:

• Sürekli yorgunluk ve halsizlik
• Sık enfeksiyonlar
• Ciltte kolay morarma ve kanamalar
• Kansızlık (anemi) belirtileri
• Lenf bezlerinde şişlik
• Ateş ve gece terlemeleri
• Kemik ve eklem ağrıları

7. Lösemi nasıl tespit edilir?

Lösemi teşhisi için kullanılan yöntemler şunlardır:

• Kan Testleri: Tam kan sayımı (CBC) ile anormal beyaz kan hücreleri tespit edilir.
• Kemik İliği Biyopsisi: Kemik iliğinden alınan örnek incelenerek löseminin türü ve yayılımı belirlenir.
• Genetik Testler: Lösemi hücrelerindeki mutasyonlar analiz edilir.
• Görüntüleme Teknikleri: MR, BT ve ultrason gibi yöntemlerle hastalığın yayılımı değerlendirilir.

8. Lösemi tehlikeli bir hastalık mı?

Evet, lösemi ciddi ve tehlikeli bir hastalıktır. Tedavi edilmediği takdirde bağışıklık sistemini çökertir, organ fonksiyonlarını bozabilir ve hayati risk oluşturabilir. Ancak erken teşhis ve doğru tedavi ile birçok lösemi türü başarılı şekilde kontrol altına alınabilir veya tamamen iyileştirilebilir.

9. Akut lösemi tekrarlar mı?

Evet, akut lösemi tedavi sonrası tekrar edebilir (nüks edebilir). Hastalığın tekrarlama riski, lösemi türüne, hastanın genel sağlık durumuna ve uygulanan tedaviye bağlıdır. Bu nedenle tedavi tamamlandıktan sonra düzenli kontroller yapılması önemlidir. Lösemi tekrarladığında, genellikle daha agresif tedavi yöntemleri (kemoterapi, hedefe yönelik tedavi veya kemik iliği nakli) gerekebilir.

Yasal Uyarı:
Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazı, lösemi (kan kanseri) hakkında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğimizde yer alan bilgiler tıbbi bir teşhis, tedavi veya uzman görüşü yerine geçmez. Sağlık durumunuzla ilgili en doğru ve güncel bilgiyi almak için mutlaka bir doktora danışmalısınız. Yanlış anlaşılmalardan doğabilecek herhangi bir sorumluluk tarafımıza ait değildir.